KULUNDŽIĆ, Josip

KULUNDŽIĆ, Josip, književnik, redatelj i teatrolog (Zemun, 1. VIII. 1899 - Beograd, 1. XII. 1970). Osnovnu školu i gimnaziju završio u Zemunu, apsolvirao filozofiju u Beogradu (1926) te studirao režiju i dramaturgiju u nekoliko europskih gradova (Beč, Pariz, Prag, Berlin i dr.). U 20-im godinama profesionalno vezan za zagrebački HNK, gdje je pomoćnik dramaturga, nastavnik na Glumačkoj školi i dramaturg. Nakon Benešićeva odlaska dolazi u sukob s novim intendantom V. Treščecom, prelazi u osječko-novosadsko kazalište te potom u Beograd, gdje je redatelj u Narodnom pozorištu i profesor na Glumačko-baletnoj školi. Penzioniran je 1937, nakon sudskog procesa, ali i dalje režira u beogradskome Umetničkom pozorištu, Srpskom narodnom pozorištu u Novom Sadu i dr. Prve poratne godine provodi u srpskim pokrajinskim kazalištima; 1947. imenovan je opernim redateljem beogradskoga Narodnog pozorišta, a 1949. profesorom na Akademiji za pozorište, na kojoj predaje do 1968. Uređivao je kazališne časopise Comoedia, Hrvatska pozornica i Scena. Autor je romana Lunar (1921), većeg broja drama - među kojima se ističu groteske Ponoć (1921) i Škorpion (1927), obje praizvedene u HNK i nagrađene Demetrovom nagradom, komedija Gabrijelovo lice (1928), »dramatizacija novinskog reporta« Misteriozni Kamić (1928), tragikomedija Strast gospođe Malinske (1928), drama Čovek je dobar (1953) i duologija o obitelji Dombrovski, koju čine tročinske drame Klara Dombrovska (1955) i Firma se skida (1956) - niza dramaturških studija i eseja, kojih je dio tiskan u knjizi Fragmenti o teatru (Novi Sad 1965). Dobro obaviješten o kretanjima u suvremenoj dramskoj književnosti, teatrologiji i kazalištu, Kulundžić je ažurno reagirao na njih - npr. polemizirajući s pirandelizmom kao dramatičar i dramaturg, prihvaćajući konstruktivističke i kubističke tendencije kao redatelj - zbog čega mu je kazališna kritika nerijetko spočitavala »cerebralnost«.

God. 1919. pisao je negativno o Krležinu i Cesarčevu Plamenu (Savremenik, br. 5), nazivajući ga »grimasom na fizionomiji« Zagreba, a njegove urednike »vještacima« i »cinicima« što, »koketirajući s uspjehom«, nekritički popunjavaju časopis svojim radovima. Pretiskavši osvrt, koji drži primjerom »luđačke literature«, »smušenim, nepismenim, nakaznim i mucavim« (Plamen, br. 10), Krleža podrugljivo raspisuje »nagradu od pet stotina kruna« za odgonetavanje njegova smisla.

U duologiji o zagrebačkoj trgovačkoj obitelji Dombrovski uočljiv je niz sličnosti s Krležinom trilogijom o Glembajevima: obiteljski je kapital sumnjiva podrijetla, žene koje su iz nižih staleža udajom ušle u obitelj postaju dominantne ličnosti, neraskidiva veza s obiteljskom tradicijom i »krvlju« u mladih izaziva pomiješan osjećaj ponosa i odvratnosti, smrt vlasnika tvrtke trenutak je u kojemu se otkriva nesolidnost njezina poslovanja. Kulundžićeva se duologija od Krležine trilogije razlikuje, pak, po tome što je Kulundžić distancirani kroničar koji »ne teži toliko društvenoj sintezi (...) i nije tako polemičan«, likovi su mu »privatniji« te »zagrebačka sredina« u njegovim dramama »nema smisao svojevrsne sinteze, a ni simbola (...) kakav u potpunosti imaju Glembajevi i glembajevski Zagreb« (B. Hećimović). Kulundžić je režirao Gospodu Glembajeve u Novom Sadu (Srpsko narodno pozorište, 1946) i tom prigodom tiskao kraći ogled Krleža u Gospodi Glembajevima (Vojvođanska scena, 1946, 7).

LIT.: D. Jelćić, Drame Josipa Kulundžića, Izraz, 1965, 6; B. Hećimović, Dramsko stvaralaštvo Josipa Kulundžića, 13 hrvatskih dramatičara, Zagreb 1976, str. 456-502; B. Senker, Utjecaj Krleže na suvremenu hrvatsku dramsku književnost posljednjih četrdeset godina, Dani hvarskog kazališta, Split 1981, str. 31; G. Cvitan, Poznato i nepoznato dramsko stvaralaštvo Josipa Kulundžića, ibid., Split 1982, str. 135-145; J. Lešić, Istorija jugoslavenske moderne režije (1861-1941), Novi Sad 1986.

B. Sen.