STJEPAN TOMAŠEVIĆ

STJEPAN TOMAŠEVIĆ, posljednji bosanski kralj (? - 1463). Vladao od 1461. Nastavlja protubogumilsku politiku; potpuno prilazi Zapadu, prima krunu iz Rima te, pripremajući Bosnu za konačnu borbu protiv Turaka, otkazuje 1462. Turskoj plaćanje danka. Turci su 1463. provalili u Bosnu te ga zarobili i smaknuli. Krleža je trajno zaokupljen bogumilskom temom, pa mu je Stjepan Tomašević tek simbol »patarenskog obraćenika« koji je svojom smrću »bogumilsku kugu« skinuo s dnevnog reda. Njegov politički čin (pristajanje uz Zapad radi traženja pomoći) K. snažno doživljuje u slici poniženja zadnjega bogumilskog kralja koji »pokornički iskreno« kleči pred Kristom ištući spasenje, a »duhom odsutna, gotovo nehajna poza Kristova« metaforički je odgovor Europe Bosni pred slomom (Illyricum sacrum, Kolo, 1963, 7). Isti lik »šablonski slikanog akta« na stvarnoj slici koju gleda K. ponovno varira produbljujući doživljaj tragičnosti kraljeve sudbine, jer je on »pokajnički krivovjerac i obraćenik u istom licu... a kom prijete dvije katastrofe istodobno: turski kolac ili latinska lomača«. Kralj doseže krajnju »granicu samoponiženja« kada se u proskinezi prostire pred Kristom, tj. Europom »koja nam već vjekovima šalje svoje kardinale i svoje civilizacije, svoje nuncije i svoje ambasadore, da od njih doznamo ono što znamo i sami već vjekovima« (Jadranska tema, Trideset dana, 1946, 5-6). U okviru istih povijesnih preokupacija spominje, tek kao povijesnu činjenicu, Stjepana Tomaševića u članku O nekim problemima Enciklopedije (Republika, 1953, 2-3) te u eseju O pojavi Jana Panonija. Fragment rukopisa iz oktobra 1942. god. (Eseji III, Zagreb 1963).

J. S. R.