Eppur si muove

»EPPUR SI MUOVE«, esej izvorno objavljen u časopisu Plamen, 1919, 15, zatim u knjizi eseja Eppur si muove (Zagreb 1938). God. 1961. esej je, s kraćim predgovorom, znatno prerađen i opremljen novim naslovom, objavljen u Vjesniku (Mir u Brestu Litovskom godine 1918, 8. I; Bourbonski sumrak, 15. I; Galilejske perspektive 1848.-1918.-1948.-2048, 22. I). U istoj formi, ali pod naslovom Eppur si muove. Mir u Brestu Litovskom godine 1918, pretiskan je u Republici, 1967, 11. Pod naslovom Eppur si muove (1919-1938-1961) objavljen je u knjizi Djetinjstvo 1902-1903 i drugi zapisi (Zagreb 1972). U toj je formi uvršten u knjige Eppur si muove (Sarajevo 1973) i Dnevnik 1918-22. Davni dani II (Sarajevo 1977). U uvodnom dijelu članka, počevši od izdanja u Vjesniku navodi se da je upravo zbog tog eseja Plamen bio zaplijenjen te potom i zabranjen. Međutim, u dokumentaciji o zabrani Plamena članak se ne spominje.

Nova kontekstualizacija i dorada eseja (1961) istaknula je posebno jednu od njegovih tema: mirovnu konferenciju Centralnih sila i Sovjetskoga Saveza održanu od prosinca 1917. do veljače 1918. u Brest-Litovsku. Krležina apologija sporazuma što su ga boljševici iz taktičkih razloga, ali uz cijenu velikih teritorijalnih gubitaka i političkih ustupaka, sklopili s Nijemcima i Austrijancima, očito je usmjerena protiv negativna stava zapadnoeuropske javnosti prema separatnom postupku Sovjeta. Prigovoru koji se u vezi sa sporazumom često čuo u zapadnoeuropskoj publicistici, a i u domaćim antantofilskim krugovima, da su Lenjin i Trocki, sklopivši mir, izveli Rusiju iz savezništva s Antantom i povećali ratne šanse Centralnih sila, K. odgovara ističući tobožnje značenje Brest-Litovska za svjetsku revoluciju: »Ne možemo pasti natrag zato, jer su Brest Litovski i Scapa-Flow i sve ono što se događa pod Himalajom i oko Pekinga takve činjenice, koje ne može izbrisati nitko živ na ovoj kugli, koja se giba naprijed.«

Međutim, mir u Brest-Litovsku nije jedina tema eseja. Eppur si muove zapravo je podsjećanje na nekoliko revolucionarnih epizoda svj. povijesti i postrevolucionamih restaurativnih razdoblja (francuska revolucija - Napoleon - Bourboni, 1848 - Bachov apsolutizam, Pariška komuna - Treća republika). Na kraju se spominje oktobarska revolucija o kojoj se tvrdi da je mirom u Brest-Litovsku osigurala svoju budućnost, izbjegla sudbinu ranijih građanskih revolucija i otvorila ljudstvu put »u kozmopolis«. Kao svojevrstan dokaz o konačnom uspjehu ruske revolucije spominje se jedan relativno svjež događaj u slijedu I. svj. rata: dobrovoljno potapanje njem. Sjevernomorske flote u britanskoj luci Scapa Flow (lipanj 1919).

U verziji iz 1961. esej je tematski i idejno osjetno promijenjen: proširene su francuske teme, pojačano je marksističko idejno stajalište, izbačen je ekskurz o Bakunjinu, dosta je prostora dano Lenjinu (koji se u izvornoj verziji ne spominje), a izostavljen je i komentar o potonuću njem. carske flote.

Zo. Kr.