IBSEN, Henrik

IBSEN, Henrik, norveški dramatičar (Skien, 20. III. 1828 - Oslo, 23. V. 1906). Svojim dramama iz posljednjih decenija XIX. st. postao je ubrzo na pozornicama svijeta paradigmatski autor, tvorac predodžbe o suvremenoj društvenokritičkoj drami u znaku naturalizma. U Engleskoj npr. naziv »Ibsenism« općenito označuje dramski naturalizam. Modernistička kritika oko 1900. prigovorila mu je, međutim, da nije dosljedan i da struktura zapleta i rutina dijaloga dosta toga duguju salonskim komadima prethodne generacije. No u posljednjim dramama postala su naturalistička načela ionako sekundarna: sve se više isticala sklonost teatru ugođaja i potenciranih simbola. Najpoznatije su bile (i ostale) drame iz srednjeg razdoblja, npr. Nora i Divlja patka, u kojima na građi iz suvremenoga građanskog svijeta prikazuje sukobe individualnoga i kodificiranog morala, životna iskustva koja se temelje na isprepletenosti sankcioniranog privida, tj. društvenih laži, i osobnih iluzija. U Krležinim sjećanjima na prve trajne knjiž. doživljaje (usp. Matvejevićeve Razgovore) istaknuto mjesto pripada skandinavskim piscima (Ibsenu, Strindbergu, Jacobsenu, Bangu), a u osječkom predavanju 1928. napominje da je već kao gimnazijalac prevodio Ibsenovu dramu Gospođa s mora (vjerojatno s njemačkoga). Upozorenje na značenje skandinavskih dramatičara u tom je predavanju posebno važno jer je dio Krležina obrazloženja u prilog povratku dramaturškom modelu u povijesti evr. kazališta, koji kao evidentna »prošlost« tada prividno više nije imao šanse. Dramaturgija ciklusa o Glembajevima uvelike se oslanja na postupke karakteristične za Ibsena i ranog Strindberga, pouzdajući se napose u snagu čistog dijaloga, dakle, u dramaturgiju riječi a ne u dramaturgiju spektakla. To je, po Krležinoj formulaciji, traženje dramske radnje u kvalitativnom smjeru, a ne u kvantitativnome. Na Ibsena podsjeća isticanje jednog od protagonista, koji bi se mogao nazvati »rezonerom« u starom smislu, dakle autorovim povjerenikom, prema modelu »drame s tezom« u tradiciji XIX. st., no s tom razlikom što se u Ibsena i u Krleže takav lik ne može reducirati na ulogu čisto idejno-kritičkog aktanta; on, poput Leonea ili Urbana, ostaje i sam problematičan lik, obilježen proturječjima dramskog svijeta.

LIT.: Z. Konstantinović, Krleža o nemačkoj i skandinavskoj književnosti, Miroslav Krleža (zbornik), Beograd 1967; P. Matvejević, Razgovori s Miroslavom Krležom, Zagreb 1969 (V. prošireno izd. 1982); I. Vidan, Ciklus o Glembajevima u svom evropskom kontekstu, u knj. Hrvatska književnost prema evropskim književnostima, Zagreb 1970: L. Paljetak, Ibsen-Krleža. Neke podudarnosti između Ibsenova i Krležina postupka u tretmanu dramskih likova. Zadarska revija, 1982, 4; V. Žmegač, Krležini evropski obzori, Zagreb 1986.

V. Žm.