Na dalekom sjeveru

»NA DALEKOM SJEVERU«, tekst objavljen s podnaslovom Iz putnih impresija po današnjoj Rusiji u Obzoru, 19. IX. 1925; uvršten je u knjigu Izlet u Rusiju (Zagreb 1926). Krleža u njemu napušta putopisni oblik, beletrizira autentični doživljaj, približavajući se fikciji pripovijesti. U ekspoziciji »jedan od sjevernih gubernijskih gradova«, s pozivom na Gogolja, nije imenovan, zatim se daje dijalog s hamburškim industrijalcem s kojim je pripovjedač doputovao na »sjever«, da bi, za večerom kod bivšeg vlasnika pilanâ, otpočeo »dramolet« (Krležina oznaka u kasnijoj varijanti teksta) u »teatralnom zadimljenom prostoru« u kojem tenziju stvara žena razvlaštena industrijalca koja se ne miri sa sadašnjim položajem, a autor razvija disput u kojem sudjeluju predstavnici novih društvenih struktura. Slijedi naglašeno lirski fragment »sjeverne noći« na putu prema pilani s prizorom pučke krčme, s detaljima oblikovanim prema El Greku i poetskim pasusom o »rukama«, ali i s umetnutim monologom šefa pilane, bivšeg zapovjednika u građanskom ratu, s tezom kako »paragraf postaje opasnijim od kontrarevolucije«. Završni dio teksta posvećen je pilani »Stepan Halturin« s digresijom o revolucionaru iz Vjatke, priznanjem njemačkoga kapitalista sovjetskoj poslovnosti i autorovoj refleksiji o »Novom Čovjeku«, nesentimentalnom, obrazovanom (šef pilane citira Pilnjaka, Erenburga, Majakovskog), poslovnom, koji »mnogo više sliči kopačima zlata na Aljaski J. Londona nego ruskim inteligentima A. P. Čehova«, a podsjeća na likove iz Pilnjakovih romana. Ime J. Londona i inače se u Krleže pojavljuje kada je riječ o novoj sovjetskoj prozi (Kazališna Moskva, Smrt Anatola Francea, 1924), spominjanje »Cromwellovih oklopnika« u poenti teksta upućuje na Lunačarskog, kao autora drame Oliver Cromwell, a i piščeve refleksije o modelu »novog čovjeka« sukladne su razmišljanjima Lunačarskog (Novyj russkij čelovek, 1923) na koja se već pozivao Cesarec.