DAVIČO, Oskar

DAVIČO, Oskar, književnik (Šabac, 18. I. 1909 - Beograd, 2. X. 1989). Diplomirao 1930. francuski jezik i književnost na beogradskome Filozofskom fakultetu. God. 1932. osuđen kao komunist na 5 godina zatvora. Dvadesetih godina javlja se u modernističkom časopisu Okno, a 1929. pokreće nadrealistički časopis Tragovi. Uređivao i pokrenuo potom više književnih časopisa. Sudjelovao u mnogim polemikama u kojima je očitovao svoja politička stajališta u rasponu od zagovaranja umjetničkih sloboda do dogmatskih uopćavanja. Važnija djela: Pesme, 1938; Višnja za zidom, 1950; Poezija i otpori, 1951; Pesma, 1952; Čovekov čovek, 1953; Flora, 1955; Beton i svici, 1956; Radni naslov beskraja, 1958; Robija, I-V, 1963-71; Gospodar zaborava, 1982. i dr.

Davičo se susreće s Krležinim djelom kao gimnazijalac. Postaje njegov idejni sljedbenik i prijatelj. Piše o susretu s Krležom (Prvi susret s Krležom, NIN, 5. VII. 1953), koji se zbio 1937. za Krležina tajnog posjeta M. Pijadi u zatvorskoj bolnici u Beogradu, kada je Davičo poslužio kao »partijska veza«. Bio je već formiran krležijanac, pa je po »nekim poznatim rečenicama« prepoznao Pijadina posjetitelja. Književno surađivati započinju u Pečatu kada K. objavljuje Davičov ciklus Hana i time pridonosi njegovoj definitivnoj književnoj afirmaciji (Pečat, 1939, 3, 4, 7, te 1940, 13-15). Ta suradnja svrstava ga prema Zogoviću u pečatovsku grupu: Krleža, Richtman, Bogdanov, Ristić, Davičo, Marinković (S. Lasić, Sukob na književnoj ljevici).

Mladenački doživljaj Krležine novele Bitka kod Bistrice Lesne duboko je uznemirio Daviča. U Telegramu, 30. XII. 1960, objavio je bilješku o svojim prvim dojmovima o njoj: »Još uvek sam hipnotisan svojim davnim doživljajem te priče o ljudima, o nama, doživljajem koji je jednog gimnazistu na literarnom startu nagnao da pre više od trideset godina zabilježi u svoju bilježnicu: najlepša i najpotresnija priča na svetu.« Kada pokušava racionalno iskazati svoju ljubav prema noveli, iako svjestan da »ljubav razloge koji bi je opravdali ne trpi« (Pristojnosti, Beograd 1969), pojašnjuje osjećaj idejne bliskosti s Krležom: »Ni u jednoj drugoj priči ja nisam nenametljivije a očiglednije osetio istorijsku kategorijalnost ljudske sudbine, čija esencija, kako to kaže Marx, nije apstrakcija inherentna individui uzetoj izolirano. U realnosti je ona, individua, sveukupnost društvenih odnosa.«

Prvom poslijeratnom napadu na Krležu iz Beograda povodom je bila reakcija na ulomak iz teksta Na grobu Petra Dobrovića. Davičo se javlja vehementnim polemičkim tekstom Levantinstvo-recidiv zla, Svedočanstva, 6. V. 1952. Tekst je odgovor na drugo pismo M. Janičijevića (»Levantinca«) M. Krleži. Davičo prepoznaje »levantinsko srpstvo kao izdajstvo« i vidi i sada ono što je nekada djelovalo kao »mrgodna pendrekaška stvarnost troimenog srpskog naroda kao praksa jednog ugnjetavanja svih naroda Jugoslavije u ime izrabljivanoga srpskog naroda, mistificiranog unitarizmom i škrgutavom što-hoće-ti-Hrvati-ideologijom«. Na negativnu kritiku Areteja, osjećajući je kao da dolazi s istih pozicija, odgovara tekstom Varijacija na jednu skicu za kritiku ili živeo barok (Pristojnosti, Beograd 1969), gdje brani svrhovitost Krležine barokne rečenice nasuprot tvrdnji B. Glišića koji na njoj utvrđuje promašenost drame. Strasno braneći Krležu i nakon njegove smrti, piše članak Povodom pet knjiga Krležinih polemika (Dalje, 1983-84, 7-8). Strastan i impulzivan, doživljavao je Krležu kao umjetnika emotivno, a estetska promišljanja ostaju u sjeni polemičkog poriva obrane Krleže u svakoj prilici.

O Krležinu odnosu spram Daviča svjedoče navodi E. Čengića u knjigama S Krležom iz dana u dan. K. opovrgava tvrdnju kako je »izmislio Daviča«. Objavljivao je njegovu poeziju zbog njezine vrijednosti, a bila je bolja od mnogih stvari što ih je kasnije Davičo pisao, a koje on ne razumije. Ljuti ga što je Davičo u Srbiji neshvaćen, »kao i svi nadrealisti«, iako njegova poezija »može izdržati i evropske kriterije«. Temeljni sud o Davičovoj poeziji K. nije promijenio, što potvrđuje i njegov odabir ulomka iz izlaganja na Plenumu saveza književnika 1954. za uvrštenje u Panoramu pogleda, pojava, pojmova, 1975: »Poezija O. Daviča, što se formalne strane tiče, predstavlja nesumnjiv domet našeg poetskog medija. Njegov izvanredni, ingeniozan sluh za klangasocijaciju jednog stanja u našem jeziku izvanredan je dar, koji, po mom subjektivnom mišljenju nije još dostignut u našoj suvremenoj modernoj ili modernističkoj poeziji. O. Davičo jest nesumnjivo katalizator: snagom i radijacijom svog lirskog talenta on je djelovao na svoju okolinu tako da danas ima prilično velik broj mladih poeta, koji se, na koncu, više ili manje još uvijek zanose mnogobrojnim direktnim ili indirektnim vrelima njegove lične inspiracije« (Eseji VI, Zagreb 1967, str. 121). Čengićevi zapisi S Krležom iz dana u dan svjedoče o bliskosti shvaćanja književnosti, svijeta, društva, odnosa prema vlastitu djelu, oporbenjaštvu, također i o suptilnom emotivnom odnosu što ga K. trajno očituje spram Daviča.

LIT.: T. Ladan, Između lirske žurnalistike i lirske hermetike (o pjesmama O. Daviča), Književnik, 1961, 27; S. Lasić, Sukob na književnoj ljevici 1928-52, Zagreb 1970; E. Čengić\ S Krležom iz dana u dan, I-IV, Zagreb 1985; S. Lasić, Mladi Krleža i njegovi kritičari (1914-1924), Zagreb 1987; E. Čengić, S Krležom iz dana u dan. Post mortem I i II, Sarajevo-Zagreb 1990; V. Kalezić, Ljevica u sukobu sa Krležom, Beograd 1990.