FRANJO JOSIP I (Franz Joseph I)

FRANJO JOSIP I (Franz Joseph I), car Austrije, od 1867. car i kralj Austro-Ugarske Monarhije iz dinastije Habsburg-Lothringen (Beč, 18. VIII. 1830 - Beč, 21. XI. 1916). Stupio na prijestolje prosinca 1848. nakon likvidacije ustanka u Beču, u jeku revolucionarne borbe madžarskih ustanika. S pomoću carskih ruskih trupa 1849. ugušio je madžarsku revoluciju i 1851. uveo apsolutistički i centralistički režim prozvan po ministru unutrašnjih poslova A. Bachu (Bachov apsolutizam), koji je gotovo deset godina provodio oštar kurs germanizacije prema slavenskim narodima Monarhije, među njima i prema hrvatskome. Nakon poraza u talijansko-austrijskom i prusko-austrijskom ratu 1866. Franjo Josip je uveo dualistički sustav uprave u Habsburšku Monarhiju. God. 1867. sklopljena je Austrijsko-ugarska nagodba nakon koje je Franjo Josip u Budimu bez suglasnosti hrvatskog Sabora okrunjen i za ugarsko-hrvatskoga kralja. Na njegovu je inicijativu 1868. sklopljena po Hrvatsku štetna Ugarsko-hrvatska nagodba, koja je odredila društveni i politički razvoj Hrvatske za daljnjih pedeset godina. Nakon atentata Gavrila Principa na prestolonasljednika Franju Ferdinanda 1914, Austro-Ugarska u savezu s Njemačkom objavila je rat Srbiji što je označilo početak I. svj. rata. Prije poraza i raspada Monarhije Franjo Josip je umro nakon 68 godina vladavine, koje su označavale eru razvoja građanstva i buđenja nacionalne oslobodilačke ideje u povijesti podunavskih zemalja i Evrope.

Premda u Krležinu opusu nema samostalnog, iscrpnog teksta koji se bavi Franjom Josipom, on se ipak vrlo često javlja kao personifikacija imperijalne, kolonijalne vlasti prema Hrvatskoj na nacionalnoj razini, a kao predstavnik apsolutističkog, monarhističkog militarizma - prema političkim i socijalnim težnjama svojih podanika. Negativan stav Krleže prema Franji Josipu i njegovu režimu provlači se u Krležinim književnim djelima gotovo svih žanrova. Franjo Josip se kao simbol, ilustracija ili objekt za ironičnu, sarkastičnu ili malicioznu primjedbu ili sentencu javlja u nizu Krležinih beletrističkih, polemičkih, memoarskih ili esejističkih tekstova. One su, konzekventnim negativnim nabojem usmjerene prema instituciji monarhije, dinastiji, habsburškoj imperijalnoj tradiciji, a i kao nemilosrdan sud o samoj ličnosti cara i apostolskog kralja koji često prelazi u karikaturu (»Taj stari faraon bio je glup kao poštar u Brinju ili bilo koja graničarska kancelaristička šojka.« Izlet u Madžarsku 1947). Sudovi o Franji Josipu bez dubljeg ulaženja u bit fenomena prisutni su kod Krleže u beletristici, u novelama ratne zbirke Hrvatski bog Mars, u noveli Smrt Florijana Kranjčeca, u glembajevskom ciklusu, u romanu Zastave. U političkoj esejistici (Deset krvavih godina, Jugoslavensko pitanje u Prvom svjetskom ratu i dr.), u književnoj esejistici (Eppur is mitove, O Kranjčevićevoj lirici, Uspomeni Karla Krausa i dr.) pa i u putopisnoj prozi (Tri pisma iz Beča, Izlet u Madžarsku 1947). Najopširniju i najpotpuniju skicu za portret Franje Josipa dao je K. u eseju Deset krvavih godina (1924) gdje groteskno, s antimonarhističkih i antidinastičkih pozicija, predočava politički i ljudski lik austrougarskog cara i kralja čiji odnos prema Hrvatskoj K. karakterizira ovim riječima: »Ime Trojedne Kraljevine Hrvatske, Slavonije i Dalmacije spominjalo se u najvećem ceremonijalnom naslovu Njegova Veličanstva kao sedmi podnaslov ...« (In extremis, 1924).

Đ. Zć.