Hodorlahomor Veliki

»HODORLAHOMOR VELIKI«, novela prvi put objavljena u Plamenu, 1919, 4 i 5-6, pod naslovom Hodorlahomor Veliki ili kako je Pero Orlić prebolio Pariz, s posvetom: »Uspomeni Janka Polića-Kamova, koji je junački pao sa stijegom u ruci«, a zatim sa skraćenim naslovom i bez posvete u knjizi Novele (Koprivnica 1924). Takav skraćeni naslov koristi se i u kasnijim izdanjima Novela u kojima se redovito pojavljuje na čelnome mjestu, kamo po kronologiji novelističkih tekstova i pripada.

Prvotni naslov označuje i temeljnu kompoziciju novele organski vezanu uz hrvatsku tradiciju tekstova o slomu iluzija hrvatskog intelektualca, posebno uz motive došljaka u grad. Novela počinje retrospektivnom rečenicom: »Pero Orlić sanjao je o Parizu već u pučkoj školi«, nastavlja se oblikovanjem sadržaja njegovih »snova« u gimnaziji, da bi središnji dio obuhvatio odlazak u grad i »bolesni« doživljaj velegrada koji se pretvara u razočaranje, a u posljednjem dijelu pojavljuje se vizija susreta s »oživljenom« mumijom u Louvreu s kojom Orlić počinje dijalog, da bi se na kraju ta vizija motivirala snom i - odlaskom iz Pariza. Novela završava ironijskom poentom: »Onda je uzeo iz džepa svoj buldog i ispalio svih šest hitaca na Pariz.« Metafora »prebolijevanja« postavljena u naslovu ostvaruje se dosljedno u tekstu, motiv »sna« zadan u prvoj rečenici razvija se »snovima« u sarkofagu »kaldejsko-asirske galerije« koji realiziraju metaforu Babilona kao oznake velegrada pa je dosljedno tomu Hodorlahomor predstavnik pluskvamperfektivne, nekoć moćne mezopotamske civilizacije, a Eiffelov toranj implicite korespondira s tornjem babilonskim, buđenje pak Orlićevo nastupa istodobno s rušenjem simboličkoga tornja koji predstavlja evropsku urbanu civilizaciju.

Prvotno posvećena Kamovu kao znaku hrvatskih intelektualnih čežnji za buntovnom Evropom i osporavanja hrvatske tradicije, novela u biti sadržava negaciju hrvatske moderne, naglašenu u manifestu Hrvatska književna laž (Plamen, 1919, 1). Orlićev pariški mit izvodi se iz Kranjčevićevih motiva »barikada i revolucije«, ali je cijeli odlomak posvećen »kulturnom snu« Matoševih pariških feljtona koji su pridonijeli tome da je »Matoš pretvorio onda Pariz u jedan sonet, koji se dobro rimuje«. Orlićevo »prebolijevanje« Pariza motivirano je tradicionalnim viđenjem socijalnih suprotnosti velegrada očima provincijskog mladića, ali ono uključuje i osporavanje »parizomanije« hrvatske i evropske umjetničke kulture - na razini trivijalnosti »ilustrovanih romana«, francuske poezije od Musseta do Baudelairea, glume Sarah Bernhardt kao »kreštave papige«, likovnosti predstavljene u muzejima »debelim sitim babama« van Dyckovim i »prokletim« van Goghom, ali i - spomenutim u jednom dahu s »Rembrandtima i Talijanima Renesanse« - »kubistima i futuristima«. Orlić »prebolijeva« zapravo parišku umjetničku »laž«, a njegov autor stvara ekstatičnu u stilističkim segmentima novelu u kojoj ekspresionistički iznutra osporava suvremenu velegradsku tehničku civilizaciju pa tako svoju novelu uvodi u kontekst na motivima velegradske tehničke civilizacije izgrađenih tekstova koji ujedno takvu civilizaciju osporavaju (usp. tekstove njemačkog ekspresionizma, I. Golla, Majakovskog, sve do romana poljskog futurista B. Jasieńskog Je brule Paris, 1928. i filma F. Langa Metropolis, 1926).