KANT, Immanuel

KANT, Immanuel, njemački filozof (Königsberg, 22. IV. 1724 - Königsberg, 12. II. 1804). Fakultet završio u rodnom mjestu; 1755. promoviran u doktora filozofije; predavao kao privatni docent do 1770. kada je imenovan redovitim profesorom. U svojim filozofskim razmatranjima sintetizirao je Humeove skeptičkoempirističke i Wolfove racionalističke teze. Utemeljitelj je njemačke klasične filozofije. Glavna djela: Kritika čistog uma (1781), Kritika praktičnog uma (1788) i Kritika rasudne moći (1790). U djelu Kritika čistog uma na nov način postavlja spoznajni problem. Čovjek spoznaje aposteriorno, s obzirom na iskustvo, a njegovi su uvjeti vrijeme i prostor. Kritički razmatrajući mogućnosti spoznaje »stvari po sebi«, biti onostrane iskustvu, dakle apriornog spoznavanja u filozofiji, Kant dolazi do niječnog, agnostičkog zaključka.

U eseju Francisco José Goya y Lucientes (Obzor, 25. II. 1926), Krleža govori o svojoj zamišljenoj mladenačkoj dramskoj pentalogiji, gdje bi se među »gigantima« Kant našao uz Krista, Kolumba, Michelangela i Goyu. Vrednovanje Kanta kao mislioca krucijalna značenja nazočno je i u kasnijim tekstovima, ali izrazitija je i kritičnost. Čitajući Petronijevićevu Istoriju novije filozofije, Krleža se u dnevničkim zapisima iz 1942 (Marginalia na temu o spoznajnoteorijskoj magiji, Delo, Beograd 1956, 3), zanima za spoznajnu problematiku kod Kanta, te polemizira o njegovoj pojmovnoj aparaturi i formalističkim konstrukcijama. U Kantovu društvenom angažmanu vidi proturječnost (»Kant jakobinac i ateist, i Kant konformist«), no ističe revolucionarnost Kritike čistog uma, logički i povijesno suvremene francuskoj revoluciji. O Kantu je pisao i u članku O dvjestagodišnjici rođenja Immanuela Kanta (Književna republika, 1924, knj. I, br. 8).

A. Žć.